Αφιέρωμα : Σπήλαιο Μααρά Δράμας

Στο εσωτερικό της δραμινής γης, για χιλιάδες χρόνια τα υπόγεια νερά του Φαλακρού συναντιόντουσαν με τα νερά πηγών και προκαλούσαν, αργά, ολοένα και μεγαλύτερα ανοίγματα ανάμεσα στη μάζα των πετρωμάτων,

ζητώντας διέξοδο στον κάμπο και σχηματίζοντας το μοναδικό σπήλαιο των πηγών Αγγίτη (του Μααρά). Αν ακολουθήσουμε μάλιστα τη ροή του ποταμού Αγγίτη, μετά την έξοδό του από την υπόγεια πορεία του, οδηγούμαστε από τις πλαγιές του Μενοικίου στα νότια του σπηλαίου της Αλιστράτης, ενός ακόμη μνημείου της φύσης με πολλές, ανεξερεύνητες σήμερα διαδρομές.

Tο σπήλαιο των Πηγών του ποταμού Αγγίτη (ή Μααρά) βρίσκεται 23 χλμ. βορειοδυτικά της Δράμας, στο Κάτω Νευροκόπι και στους πρόποδες του Φαλακρού όρους (οροσειρά Ροδόπης).Τα νερά της βροχής και των ρεμάτων του οροπεδίου του Κάτω Νευροκοπίου που απορροφούνταν από το έδαφος του Φαλακρού όρους διάβρωσαν το εσωτερικό του φτιάχνοντας μια κοιλότητα - το σπήλαιο. Αυτά τα νερά δημιουργούν τον ποταμό Αγγίτη, ο οποίος στην ουσία πηγάζει μέσα από το σπήλαιο. Το σπήλαιο έχει διανοιχτεί στη βάση των μαρμάρων που σχηματίζουν το όρος Φαλακρό και ανήκουν στην οροσειρά της Δυτικής Ροδόπης. Το σπήλαιο είναι ένας επιμήκης αγωγός.

Η μορφολογική μελέτη του σπηλαίου έδειξε ότι κατά μήκος του έχουν σχηματιστεί ευρύχωρες αίθουσες, πλάτους έως και 25μ., και μικρότερα ανοίγματα, όπου έχουν δημιουργηθεί σταλακτίτες με ποικιλία χρωμάτων, σχημάτων και μεγεθών. Οι σταλαγμίτες είναι ελάχιστοι, καθώς η συνεχής ροή του ποταμού δεν επιτρέπει το σχηματισμό τους. Το σπήλαιο εκτιμάται ότι έχει μήκος 12χλμ., από τα οποία μόνο τα 4,5χλμ.έχουν μελετηθεί από τους σπηλαιολόγους. Η μέση θερμοκρασία του νερού στο σπήλαιο είναι 11,5°C και του αέρα 12,5°C. Οι θερμοκρασίες αυτές μεταβάλλονται ευκολότερα κοντά στα ανοίγματα του σπηλαίου.

Η πρώτη αναφορά στο σπήλαιο και τον ποταμό γίνεται από τον Cousinery, Γάλλο πρόξενο στη Θεσσαλονίκη, στο βιβλίο του Voyage dans la Macedoine, το 1831. Στα νεότερα χρόνια η πρώτη γνωστή προσπάθεια έγινε στα 1952 από το ζεύγος Πετροχείλου, αλλά το στένωμα (σιφόνι) που υπάρχει στα 70 μ. από την είσοδο τους εμπόδισε να προχωρήσουν περισσότερο.

Έκαναν μια πρώτη αποτύπωση του χώρου. Η εξερεύνηση του σπηλαίου έγινε το 1978, όταν ομάδα Ελλήνων και Γάλλων σπηλαιολόγων καταδύθηκε με σκάφανδρα κοντά στις πηγές του Αγγίτη, όπου, σε βάθος 7μ, βρήκαν μία δίοδο προς το σπήλαιο, στο οποίο ανακάλυψαν στοά μήκους 500 μ.

Για να διευθετηθεί η επίσκεψη των τουριστών στο σπήλαιο προηγήθηκαν γεωτεχνικές, στατικές, αρχιτεκτονικές, υδρογεωλογίες, περιβαλλοντικές και ηλεκτρομηχανολογικές μελέτες. Σήμερα με τη διάνοιξη τεχνητών σηράγγων, τοποθέτηση διαδρόμων και φωτισμού το ευρύ κοινό μπορεί να επισκεφθεί τα 500 πρώτα μέτρα του σπηλαίου.

ΠΕΡΙΗΓΗΣΗ ΣΤΟ ΧΩΡΟ

Ακολουθώντας την πορεία του Γάλλου προξένου Cousinery προς το σπήλαιο, στα βασικά της σημεία φτάνουμε στο ποτάμι που πλαισιώνεται από πλατάνια, καλαθοϊτιές, λεύκες, σκλήθρα και κισσούς. Και τότε, δηλαδή κατά τον 18ο αιώνα, όπως και τώρα, η είσοδος της σπηλιάς ήταν ορατή μόνο όταν πλησίαζε κανείς και αφού από την αριστερή όχθη περνούσε στη δεξιά. Σήμερα υπάρχουν τρία μικρά γεφύρια. Τότε, τα πεσμένα, γκριζωπά από τη χρωματική αλλοίωση, μάρμαρα του σπηλαίου έφραζαν την είσοδο. Ο περιηγητής και η συνοδεία του χρειάσθηκε να συρθούν για να ανακαλύψουν την πρώτη αίθουσα. Σήμερα από τη δεξιά όχθη του ποταμού, ανεβαίνουμε την πετρόκτιστη ράμπα και δια της τεχνητά διευρυμένης εισόδου εισερχόμαστε στο σπήλαιο.

Η πρώτη αίθουσα...

Ο περιηγητής περιγράφει με ακρίβεια την αίθουσα, αναφέροντας μεταξύ των άλλων το άνοιγμα στην οροφή, το οποίο στην ορολογία της γεωλογίας ονομάζεται δολίνη. Σήμερα οι διαστάσεις της φυσικής αυτής καμινάδας είναι 8 Χ 12 μ. Την αίθουσα αυτή την αποκάλεσε Νυμφαίο, επειδή πίστευε ότι ο χώρος αυτός θα ήταν τόπος λατρείας θεότητας ή θεοτήτων των υδάτων. Εμείς ονομάσαμε το χώρο αίθουσα του μύλου δανειζόμενοι το όνομα από το μνημείο της βιομηχανικής αρχαιολογίας, που ήταν σε χρήση μέχρι το 1960.

Το υπόλοιπο σπήλαιο...

Βαδίζοντας προς το εσωτερικό του σπηλαίου με τα πόδια στεγνά, με δυσκολία μπορούμε να φανταστούμε ότι οι σπηλαιολόγοι το ανακάλυψαν φορώντας καταδυτικές στολές, μάσκες, έχοντας μπουκάλες οξυγόνου και κρατώντας φακούς, πυξίδες, νήμα, σημειωματάριο. Βρισκόμαστε στην άλλη πλευρά της πηγής. Η αίθουσα έχει διαστάσεις 35 χ 35 χ 6 μ. και καλύπτει μια έκταση 150 τετρ. μέτρων.

Στο βόρειο σημείο της υπάρχει μια τυφλή καπνοδόχος ύφους 15 μ. περίπου. Προχωρούμε προς τα βορειοδυτικά, σε μια γαλαρία είκοσι μέτρα πλατιά. Τότε το βάδισμα γινόταν βουλιάζοντας στην άμμο, μέσα στην κοίτη του ποταμού. Σε κάποιο σημείο οι σταλακτίτες έκλειναν το πέρασμα και λίγο μακρύτερα ο θόλος ακουμπούσε στο νερό. Οι σπηλαιοδύτες έκαναν μια εκ νέου κατάδυση για 10 μ. περίπου. Το στένωμα (σιφόνι) διανοίχτηκε και είναι προσπελάσιμο τους καλοκαιρινούς μήνες.

Εγκαταλείπουμε το σπήλαιο δια της τεχνητής σήραγγας-εξόδου. Αμέσως στα αριστερά συναντάμε το σημείο που έγιναν δοκιμαστικές τομές και ανακαλύφθηκαν παλαιολιθικά - παλαιοντολογικά ευρήματα. Το κοίτασμα εντοπίστηκε τυχαία γιατί βρίσκονταν σε βάθος 10 μ. κάτω από τη σημερινή επιφάνεια του εδάφους μέσα σε στρώματα ερυθράς αργίλου, σαν κι αυτή που απαντά σε πολλά τμήματα της πεδιάδας της Δράμας. Τα οστά και τα λίθινα εργαλεία βρίσκονταν στα δύο κατώτερα μέτρα των ερυθρών αυτών εδαφών που καλύπτουν τα μάρμαρα του Φαλακρού όρους. Φαίνεται ότι σε αυτό το σημείο υπήρχε βραχώδες έγκοιλο, που είχε υποστεί καθίζηση και το οποίο λειτουργούσε σαν φυσική παγίδα στα ζώα.

Οι παλαιολιθικοί κυνηγοί δεν κατοικούσαν εδώ αλλά σε αναβαθμίδες γύρω από το ποτάμι. Στη λεκάνη ζούσαν άλογα δασύμαλλοι ρινόκεροι, μαμούθ, ελάφια, μεγάκεροι, άρκτοι των σπηλαίων ίσως και αίγαγροι. Βρισκόμαστε στην παγετώδη περίοδο της πλειστοκαίνου που ονομάστηκε Wurm. Στο οστεολογικό υλικό της νεολιθικής θέσης αναγνωρίσθηκαν κόκαλα από ζώα που καταναλώθηκαν και κάποια άλλα κυρίως τρωκτικά, πτηνά και κελύφη από χερσαία σαλιγκάρια που παρείσφρυσαν. Στα πρώτα συγκαταλέγονται τα: ζαρκάδι, ελάφι, αγριόγιδο, λαγός, αγριόχοιρος αλλά και τα κατοικίδια ζώα αίγες, πρόβατα, χοίρος, βοοειδή σε μικρό αριθμό καθώς και ο σκύλος.

Από τις περιβαλλοντικές μελέτες προέκυψε ότι σήμερα στο σπήλαιο φωλιάζουν ευκαιριακά ή ζουν μόνιμα 37 είδη ζώων κυρίως μικροπανίδα (μαλάκια, γαιοσκώληκες, κολεόπτερα, αραχνίδια κ.τ.λ. από τα οποία 6 έγιναν για πρώτη φορά γνωστά στη διεθνή επιστημονική κοινότητα).

Λίθινα εργαλεία...

Η λάξευση εργαλείων σε σκληρά πετρώματα θεωρείται ένα από τα σημαντικότερα, αν όχι το σπουδαιότερο επίτευγμα στην ιστορία του πολιτισμού. Η παλαιολιθική - παλαιοντολογική θέση απέδωσε μερικές δεκάδες εργαλεία (στουρναρόπετρες). Ο αριθμός είναι σχετικά μικρός και τα απορρίμματα της επεξεργασίας της πέτρας λίγα. Από αυτό συμπεραίνουμε ότι η παραμονή των κυνηγών στο χώρο ήταν σύντομη και ότι η λάξευση του λίθου γίνονταν κάπου μακρύτερα.

Στους αγρούς που δημιουργήθηκαν με τις προσχώσεις της ολοκαίνου πάνω από τα παλαιοντολογικά - παλαιολιθικά ευρήματα, στη δεξιά όχθη του Αγγίτη, κατοίκησαν και έθαψαν τους νεκρούς τους άλλες μεταγενέστερες χρονολογικά κοινωνικές ομάδες. Στα χρόνια της ρωμαιοκρατίας η πεδιάδα της Δράμας ήταν διάσπαρτη από κώμες και αγροικίες που συνδέονται με τους Φιλίππους, συνεχίζοντας μια παράδοση ελληνιστικών οικισμών.

Πάνω από την είσοδο του σπηλαίου υπάρχει διπλός οχυρωματικός περίβολος. Κτίστηκε πιθανότατα το 2ο-1ο αι. π.Χ. Το οχυρό αυτό φαίνεται ότι είχε ιδιαίτερη σημασία, καθώς, λόγω της θέσης του, έλεγχε τα στρατιωτικά και εμπορικά περάσματα της περιοχής.